سیماى حج در قرآن کریم
حج، با کرامت ویژه‌اى که دارد عهدى الهى است که بدان تشرف جُسته مى‌شود. از این‌رو تعبیر از وجوب آن به زبان میثاق و عهد مخصوص ال هى است؛ وَ لِلّٰهِ عَلَى النّٰاسِ حِجُّ الْبَیْتِ1
نظیر چنین عهدى که در آن کلمۀ مرکب از لام (ل‍ِ) و اسم جلاله آمده و بر متعلق خود مقدم شده باشد، در عبادات دیگر سابقه ندارد. خداوند دربارۀ روزه فرمود: روزه براى من است؛ الصومُ لى وأَنَا أجزى علیه2و حج واجد روزه است؛ زیرا حج‌گزارى که قربانى نیابد، باید سه روز در حج و هفت روز پس از بازگشت، روزه بگیرد؛ ...فَمَنْ لَمْ یَجِدْ فَصِیٰامُ ثَلاٰثَةِ أَیّٰامٍ فِی الْحَجِّ وَ سَبْعَةٍ إِذٰا رَجَعْتُمْ3
همچنین در حج، طواف تشریع شده که خودْ نماز است؛ الطَّوافُ بِالْبَیْتِ صلاةٌ 4 افزون بر اینکه در حج نماز نیز هست؛ زیرا طواف کننده پس از طواف، پشت یا جنب مقام ابراهیم به نماز مى‌ایستد؛ وَ اتَّخِذُوا مِنْ مَقٰامِ إِبْرٰاهِیمَ مُصَلًّى5 و با نماز گزاردن در آنجا به همۀ مزایایى که براى نماز است نایل مى‌شود. از این‌رو روایت شده که حجّ، برتر از نماز و روزه است.6
همچنین حج‌گزار به برکاتى که در زکات است، دست مى‌یابد؛ زیرا در حج، انفاق مالى و نثار و ایثارِ نابودکنندۀ بخل وجود دارد و حج، جان‌ها را از آلودگى به بخل در امان نگاه مى‌دارد و هرکس از بخل در امان نگاه داشته شود از رستگاران است؛ وَ مَنْ یُوقَ شُحَّ نَفْسِهِ فَأُولٰئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ.7
حاصل اینکه، حج از عبادات گوناگون تشکیل شده و شامل فضایل فراوان این عبادات است.8 با این وجود خود نیز ویژگى‌اى دارد که در غیر آن یافت نمى‌شود و آن عبارت از این است که حج پیمان و عهدى مخصوص میان خداى سبحان و بنده است. از این‌رو امام‌صادق؟س؟ فرمود: مرده‌اى که در گور است دوست دارد که در برابر دنیا و آنچه در آن است، او را یک حج مى‌بود؛ وَدَّ مَنْ فى القبورِ لو أَنَّ لَه حَجَّةً بالدُّنیا وما فِیها9 ...
------------------------
1. و براى خدا بر مردم است که آهنگ خانه (او) کنند، (سورۀ آل‌عمران، آیۀ ٩٧)
2. وسائل‌الشیعه، ج ٧، ص ٢٩٠
3. و هر که (قربانی) نیافت، سه روز در ایام حج، و هفت روز هنگامى که باز مى گردید، روزه بدارد) سورۀ بقره، آیه ١٩۶
4. عوالى اللئالى، ج ١، ص ٢١۴
5. و [گفتیم]: مقام ابراهیم را محل نماز قرار دهید، (سورۀ بقره، آیۀ ١٢۵)
6. من لایحضر، ج ٢، ص ٢٢١
7. کسانى که از بخل و حرص نفس خویش باز داشته شده اند رستگارانند! (سورۀ حشر، آیۀ ٩)
8 . وسائل‌الشیعه، ج ٨، ص ٧٧ - ٨٣
9. همان، ص ٨٢
برگرفته از کتاب جرعه‌ای از صهبای صفا،
آیت‌الله جوادی آملی، ص28-29