برشی از تاریخ.... (متن برخی اسناد تاریخی از واکنش‌‌هایی در ایران نسبت به تخریب بقیع)
سوم شهریور 1304هـ.ش روزنامۀ ایران به نقل از بی‌سیم برلن خبر می‌دهد که وهابی‌ها شهر مدینه را بمباران کرده و به مسجدی که مقبرة حضرت محمد صلی‌الله‌علیه‌وآله در آن واقع است خسارات سنگین زده‌اند. 1
... پنجم شهریور 1304ش. خبرگزاری رویتر اعلام می‌کند که از منابع موثقه اطلاع حاصل شده است که وهابی‌ها به سمت مدینه حمله‌ور شده‌اند... بمباران شروع شده و درنتیجه خرابی‌های بسیاری وارد آمده، گنبد مسجد بزرگی که مدفن حضرت رسول صلی‌الله‌علیه‌وآله است آسیب دیده و مسجد حمزه عم حضرت پیغمبر خراب شده است2....
5 شهریور 1304 (صبح) آیت‌الله مدرس نیز با توجه به اینکه وی نماینده تهران در مجلس شورای ملی بود، پس از با خبر شدن از بمباران مدینه توسط وهابی‌ها با هدف پیگیری موضوع به دیدار رضاخان می‌رود. پس از آن دیدار ایشان می‌گوید:
بنده صبح خدمت آقای رئیس الوزراء بودم، این مسئله را که در روزنامه‌ها [چاپ شده بود]... اهمیت دادند فرمودند که به فوریت در صدد تحقیق بر می‌آیم که ببینم واقعیت آن چیست و البته باید خیلی اهمیت داده شود البته حالا که درصدد تحقیق بر می‌آیند حقیقت بهتر کشف میشود.3
رضاخان نیز در همان روز در مجلس شورای ملی حاضر شد و خبر چاپ شده در روزنامه‌ها را برای نمایندگان خواند و پیشنهاد کرد: «در این موقع اگر صلاح بدانند از طرف مجلس کمیسیونی تشکیل شود که با موافقت نظر دولت بر این کار رسیدگی کنند.». 4
به دنبال آن وزارت امور خارجه با ارسال تلگرام‌هایی به سفارتخانه‌های خود در قاهره، لندن و شام، با اشاره به خبر خبرگزاری رویتر از بمباران مدینه توسط وهابی‌ها، خواست صحت و سقم خبر و تفصیل [آن] را فوراً تلگراف کنند.5
... ششم شهریور 1304ش با انعکاس خبر نگرانی بسیاری در میان علما و شیعیان به‌وجود می‌آید .... آیت‌الله شیخ جمال‌الدین نجفی اصفهانی6 از علمای اصفهانی ساکن تهران به وزارت امور خارجه نامه می‌نویسد7 و به شدت اظهار نگرانی می‌کند بخشی از نامه به این شرح است: ... ضمناً مصرع میشود که مسموع میشود، خدای نخواسته مدینه منوره [را] گلوله باران نموده و اطراف مرقد مطهر اعلی حضرت خاتم النبیین علیه آلاف الصلاة و سلام المصلّین خرابی و اهانت وارد آورده‌اند این مصیبت عظمی قابل تحمل برای مسلمین نیست، خاصه برای دولت علّیه ایران و أمناء محترم آن دولت علّیه، همه مسلمین انتظار اهتمامات کامله آن دولت علّیه را در این باب دارند و انتظار دارم از اهتمامات کامله و اقدامات مجدّانه خودتان احقر را مسبوق فرمایید والاّ موجب هیجان مسلمین و انقلاب خواهد شد8.....
هشتم شهریور 1304 مرحوم آیت‌الله مدرس سخنان مهمی نیز در مجلس شورای ملی ایراد و سخن خود را با این پرسش آغاز کرد که ماهیت یک قوم و ملت به چیست؟ سپس خود در پاسخ گفت: قومیت یک قوم و ملّیت یک ملت وابسته به «جامع» آن است، وی به نقش «جامع»، «میان‌دار» و «رهبر» قوم پرداخت و گفت بدون آن، افراد و گروه‌های یک ملت «کالجدار المنشعب» هستند. ترقی و تعالی هر قومی به این خواهد بود که جامع میان خودشان را نگاهداری کنند و به‌واسطه ترقی آن، جامعه ترقی کند سپس ایشان جامع ایران و دیگر ممالک مسلمان را اسلام دانست و گفت: امروز بهترین زمان برای برداشتن این پرچم است.9
... پس از سخنان آقای مدرس آقای شیخ علی اصفهانی که چندی است وارد تهران شده به منبر رفت و به همین مناسبت سخن‌راند. یکشنبه شب نیز علمای تهران در خانه امام جمعه خویی گرد آمدند و درباره خبر تهاجم وهابیان به اماکن متبرکه حجاز مشورت کردند.
روزنامۀ قانون هم خبر داد که عصر روز یکشنبه جمعیت زیادی در مسجد جامع گرد هم آمدند و به سخنان سیدعلی شوشتری در محکومیت اقدام وهابیان گوش دادند.10
روزنامۀ قانون در شماره 46 خود در صفحه اول با حروفی متفاوت نوشت:
جنایت فجیعی که به دست وهابی‌ها این ایام به عالم اسلام وارد آمده، روح مؤسس شریعت مطهره را دردناک و قلوب مسلمین را مجروح می‌کند. این دومین ضربت هولناکی است که دست جنایت بار این فرقه وحشی به پیکر اسلام وارد آورده و دومین لکه سیاهی است که در تاریخ سبعیت وهابی‌ها، ثبت میشود. ما با قلبی جراحت آلود و چشمی خون‌بار احساسات غم‌انگیز خود را در مقابل عالم اسلام ابراز و امیدواریم که دولت ایران و سایر دول معظمه اسلامی، قدم‌‌هایی برای سدّ این ثلمه برداشته و این جراحت وارده بر قلب اسلام را مداوا فرمایند.11
-----------------------------------------------------------------------------------------
1. روزنامه ایران، سال نهم، ش1890، ص2.
2. روزنامه ایران، سال نهم، ش1891، ص1.
3. مدرس و پنج دوره تقنینیّه، ج2، ص189.
4. همان، ص190.
5. اسناد وزارت امور خارجه، 52-1-30-1304.
6. حاج آقا جمال اصفهانی (1284-1354) برادر آیات آقای نجفی اصفهانی و آقا نورالله اصفهانی بود، وی درس آموزی علوم دینیه را نزد پدر و برادرش آغاز و سپس در حوزه علمیّه نجف اشرف کامل نمود.... او را در عداد یاران سیاسی آیت‌الله سیدحسن مدرس دانسته‌اند که در مواقف گوناگون به مخالفت با اقدامات رضاخان پرداخت.
7. کلیشه در صفحه 283 روزشمار تاریخ معاصر ایران، ج5
8. اسناد وزارت امور خارجه، 55-1-30-1304؛ روزشمار تاریخ معاصر ایران، ج5، ص284.
9. روزنامه ایران، سال نهم، ش1894، ص1 و 2.
10. روزنامه قانون، سال چهارم، ش47، ص2.
11. همان، ش47.
* برگرفته از: مجله میقات حج دوره 28، شمارۀ 112 ، شماره پیاپی 112 تابستان 1399 ص 81-104، حجت‌الاسلام‌والمسلمین سیدعلی قاضی عسکر