شرایط کمال حج در دوران غیبت کبرى

افزون بر شرایط صحت حج، شرایطى نیز وجود دارد که مربوط به کمال حج است. به عبارت دیگر، این شرایط، حج انسان را در ردیف حج انسان‌هاى کامل قرار مى‌دهد. یکى از آن شرایط، احساس حضور امام زمان (عج)  در موسم حج و دیدن اعمال حاجیان است و دیگرى عقیده به عرضه اعمال بر آن حضرت است؛ زیرا براساس روایات، پیامبر (ص)  و امامان (ع) بر اعمال همگان ناظرند. وجود مبارک حضرت بقیةالله، حجةبن‌الحسن (ع) افزون بر آنکه هر سال در مراسم حج، به‌ویژه در عرفات و منا حضور دارد و اعمال و رفتار حاجیان را مى‌بیند، اعمال مردم نیز بر آن حضرت عرضه مى‌شود که در این‌باره، روایات فراوانى داریم. چنان‌که امام صادق (ع) مى‌فرماید: «در هر بامداد، کردار بندگان نیکوکار و فاسق بر رسول خدا (ص)  عرضه مى‌شود. پس برحذر باشید [از کردار ناشایست] و همین است معناى قول خداوند: «عمل کنید! خدا و فرستاده او و مؤمنان اعمال شما را مى‌بینند.»1 «سماعة» مى‌گوید: از امام صادق(ع) شنیدم که مى‌فرمود: «چرا پیغمبر (ص)  را ناخوش و اندوهگین مى‌کنید؟» مردى گفت: «ما چگونه او را ناخوش مى‌کنیم؟!» فرمود: «مگر نمى‌دانید که اعمال شما بر آن حضرت عرضه مى‌شود و چون گناهى در آن ببیند، اندوهگینش مى‌کند؟ پس به پیغمبر بدى نکنید و او را [با عبادات و طاعات خویش] مسرور سازید.2 در روایت دیگرى چنین آمده است: «عبدالله بن ابان» که نزد حضرت رضا (ع) منزلتى داشت، مى‌گوید به آن حضرت عرض کردم: «براى من و خانواده‌ام به درگاه خدا دعا بفرما». فرمود: «مگر من دعا نمى‌کنم؟! به خدا که اعمال شما در هر صبح و شام بر من عرضه مى‌شود». عبدالله مى‌گوید: «من این مطلب را بزرگ شمردم». به من فرمود: «مگر تو کتاب خداوند عزوجل را نمى‌خوانى که مى‌فرماید: بگو [اى احمد] عمل کنید! خدا و فرستاده او و مؤمنان اعمال شما را مى‌بینند. به خدا که آن مؤمن، على بن ابى‌طالب (ع) است.3 البته در بعضى از این اخبار، تنها سخن از پیامبر (ص)  به میان آمده است؛ در پاره‌اى دیگر از على (ع) و در بعضى دیگر پیامبر و امامان همگى ذکر شده‌اند. همان‌طور که بعضى تنها عصر پنجشنبه را وقت عرض اعمال مى‌شمارند، بعضى همه روز، بعضى هفته‌اى دوبار، بعضى در آغاز هر ماه و بعضى به هنگام مرگ و گذاردن در قبر. روشن است که این روایات، منافاتى با هم ندارند و همه آنها مى‌توانند صحیح باشند. درست همانند اینکه در بسیارى از مؤسسات، گزارش کارکرد روزانه را همه روز، گزارش کار هفته را در پایان هفته و گزارش کار ماه یا سال را در پایان ماه یا سال به مسئولان بالاتر مى‌دهند. مسئله عرضه اعمال، اثر تربیتى بسیارى در معتقدان به آن دارد؛ زیرا اگر انسان بداند که افزون بر خدایى که همه جا ناظر بر اعمال است، پیامبر (ص)  و پیشوایان نیز، هر روز یا هر هفته از هر عملى، اعم از خوب یا بد در هر نقطه و هر مکان آگاه مى‌شوند، بدون شک در اعمال خود مراقبت بیشترى خواهد کرد. درست مثل اینکه کارکنان مؤسسه‌اى بدانند هر روز یا هر هفته گزارش تمام جزئیات اعمال آنها به مسئولان بالاتر داده مى‌شود. همچنین نایب خاص امام زمان (عج) ، محمد بن عثمان عَمْری رضى الله عنه مى‌گوید:  وَاللهِ إنَّ صاحِبَ هَذَا الْأَمرِ لَیحضُرُ المَوْسِمَ کُلَّ سَنَةٍ، یَرَی النّاسَ وَیَعرِفُهم وَیَرَونَه وَلَا یَعرِفُونه4به خدا قسم! صاحب این امر (امام زمان)، همه ساله در موسم حج حاضر مى‌شود و مردم را مى‌بیند و مى‌شناسد و مردم نیز او را مى‌بینند، اما نمى‌شناسند. از این روایات دو نکته استفاده مى‌شود: ١. حضور همه ساله امام در مراسم حج؛ ٢. در مراسم حج، امام زمان (عج)  مردم را مى‌بیند و مى‌شناسد، ولى مردم او را مى‌بینند و نمى‌شناسند. البته دیده نشدن امام در روایت اول حمل بر این مى‌شود که مردم، ایشان را نمى‌شناسند؛ زیرا نشناختن، در واقع نوعى ندیدن به حساب مى‌آید. آرى، در توجیه حضور همه ساله امام زمان (عج)  در مراسم حج، باید گفت که در واقع، مقبول بودن حج به حضور امام معصوم است. امام زمان (عج)  نیز با حضور خویش، رهبرى حج را به عهده دارد و با هدایت و رهبرى ایشان است که حج مردم، نزد خدا پذیرفته مى‌شود. ازاین‌رو باید مردم قبل از هر چیز، رهبر و امیرالحاج را به خوبى بشناسند و حضور وى را همواره در احساس خود داشته باشند تا با شناخت کامل به مناسک حج مقبول بپردازند. ملاقات کنندگان «جعفر حمیرى» از محمدبن‌عثمان پرسید:  أَ رَأَیْتَ صَاحِبَ هَذَا الْأَمْرِ فَقَالَ نَعَمْ وَ آخِرُ عَهْدِى بِهِ عِنْدَ بَیْتِ اللهِ الحَرَامِ وَ هُوَ یَقُولُ اللَّهُمَّ أَنْجِزْ لِى مَا وَعَدْتَنِى. آیا صاحب الأمر را دیده‌اى؟ گفت: «آرى و آخرین دیدار نزد بیت الله الحرام بود که حضرت مى‌گفت: پروردگارا! آنچه به من وعده فرموده‌اى برآور». حمیرى در روایت دیگرى مى‌گوید از نایب دوم شنیدم که مى‌گفت:  رَأَیْتُهُ صَلَوَاتُ اللهِ عَلَیْهِ مُتَعَلِّقاً بِأَسْتَارِ الْکَعْبَةِ فِى المُسْتَجَارِ وَ هُوَ یَقُولُ اللَّهُمَّ انْتَقِمْ لِى مِنْ أَعْدَائِى.5 امام مهدى (عج)  را دیدم که در مستجار به پرده‌هاى کعبه آویخته شده بود و مى‌گفت: «پروردگارا! از دشمنان من انتقام بگیر.» همچنین «عبدالله‌بن‌صالح» مى‌گوید:  أَنَّهُ رَآهُ عِنْدَ الحَجَرِ الْأَسْوَدِ وَ النَّاسُ یَتَجَاذَبُونَ عَلَیْهِ وَ هُوَ یَقُولُ مَا بِهَذَا أُمِرُوا.6 خود او، آن حضرت را نزد حجرالأسود دیده است. مردم [براى بوسیدن حجر] نزاع و کشمکش داشتند و آن حضرت مى‌فرمود: به این وضع مأمور نشده‌اند [بلکه اگر بوسیدن بدون مزاحمت ممکن شد باید ببوسند، وگرنه به اشاره با دست اکتفا کنند] پس اى زائر خانه دوست که به سرزمین وحى قدم نهادى، همواره خود را در محضر امام زمانت (عج)  ببین؛ شاید زائرى که در جوار تو به سعى و طواف مشغول است، امام زمانت باشد؛ زیرا او تو را مى‌بیند، اما چه بسا تو او را مى‌بینى، ولى نمى‌شناسى و به علت نشناختن او، در حضورش بى‌ادبى کنى. پس در این سفر روحانى تا مى‌توانى بکوش ادب با خدا و خلق خدا را رعایت کنى. ازاین رو در برخورد با زائران دیگر، همواره جانب ادب و احترام را نگه‌دار، تندخویى مکن و به بحث و جدال مپرداز تا عنایت حضرت شامل حال تو شود. ----------------- 1 .تعرضالْأَعْمَالُ عَلَى رَسُولِ اللهِ  (ص)  أَعْمَالُ الْعِبَادِ کُلَّ صَبَاحٍ أَبْرَارُهَا وَ فُجَّارُهَا فَاحْذَرُوهَا وَ هُوَ قَوْلُ اللهِ تَعَالَى اِعْمَلُوا فَسَیَرَى اللّهُ عَمَلَکُمْ وَ رَسُولُهُ وَ الْمُؤْمِنُونَ؛ کافى، ج ١، ص ٢١٩.  2. سَمِعْتُهُ یَقُولُ مَا لَکُمْ تَسُوءُونَ رَسُولَ اللهِ (ص)  فَقَالَ رَجُلٌ کَیْفَ نَسُوؤُهُ فَقَالَ أَمَا تَعْلَمُونَ أَنَّ أَعْمَالَکُمْ تُعْرَضُ عَلَیْهِ فَإِذَا رَأَى فِیهَا مَعْصِیَة سَاءَهُ ذَلِکَ فَلَا تَسُوءُوا رَسُولَ اللهِ وَ سُرُّوه ؛ کافى، ج١، ص٢١٩. 3  عَبْداللهِ بن‌أَبَانٍ الزَّیَّاتِ وَ کَانَ مَکِیناً عِنْدَ الرِّضَا؟س؟ قَالَ قُلْتُ لِلرِّضَا (ع) ادْعُ اللَهَ لِى وَ لِأَهْلِ بَیْتِى فَقَالَ أَوَلَسْتُ أَفْعَلُ وَ اللهِ إِنَّ أَعْمَالَکُمْ لَتُعْرَضُ عَلَى فِى کُلِّ یَوْمٍ وَ لَیْلَة قَالَ فَاسْتَعْظَمْتُ ذَلِکَ فَقَالَ لِى أَمَا تَقْرَأُ کِتَابَ اللهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ قُلِ اعْمَلُوا فَسَیَرَى اللّٰهُ عَمَلَکُمْ وَ رَسُولُهُ وَ الْمُؤْمِنُونَ قَالَ هُوَ وَ اللهِ عَلِى بن‌أَبِی‌طَالِبٍ ؛ کافى، ج١، ص٢٢٠. 4.  من لایحضره الفقیه، ج٢، ص۵٢٠.   کمال الدین، ج٢، ص۴۴١ 5.   همان 6.   کافى، ج١، ص٣٣١ ------------------------- برگرفته از کتاب «حج و مهدویت»،  حسین الهی نژاد، ص 107-113